Báo in trong môi trường hội tụ truyền thông. Trong môi trường truyền thông hiện đại, báo chí in phải thay đổi theo chiều hướng nào để phù hợp với xu thế phát triển tất yếu này? Bài viết sẽ khái quát một số xu hướng phát triển của báo chí hiện đại, tìm mô hình mới cho sự phát triển của báo chí in trong môi trường hội tụ truyền thông.
Hướng đi mới của báo chí truyền thông
Hội tụ truyền thông qua việc tích hợp các phương tiện truyền thông trên môi trường Internet đang tạo ra một xu thế phát triển mang tính tất yếu của báo chí, truyền thông và có những tác động ngày càng sâu sắc đến hệ thống báo chí, truyền thông hiện đại – trong đó có các báo và tạp chí. Trước kia, một cơ quan báo chí về cơ bản chỉ hoạt động trong một loại hình nhất định, ngày nay, dưới sự tác động mạnh mẽ của công nghệ, các cơ quan báo chí dần phải thay đổi mô hình tổ chức, chuyển từ đơn loại hình sang đa loại hình, từ đơn ấn phẩm sang đa ấn phẩm, từ kinh doanh đơn nhất sang kinh doanh hành nghề.
Một trong những sự thay đổi quan trọng nữa đó là các phương tiện truyền thông mới đang “càn quét” báo chí truyền thông thế giới tạo ra sự cộng hưởng và tính tương tác trong “không gian ảo”, hình thành mô hình “công chúng ý kiến”. Thực tế cho thấy, hiện nay các thông tin trên mạng xã hội như facebook, twitter hay các blog, forum… đều là nội dung do cư dân mạng sản xuất. Những thông tin do công chúng sản xuất được xã hội đón nhận một cách tích cực trở thành dữ liệu quan trọng cho các nhà quảng cáo quyết định sẽ “đầu tư” trên kênh nào, khung giờ nào. Điều đó cho thấy, ngày nay công chúng không còn đơn thuần là người cung cấp sự chú ý, mà trở thành người chia sẻ nguồn tài nguyên thông tin của các cơ quan truyền thông. Đây chính là hướng đi mới của báo chí truyền thông hiện đại. Bởi vai trò và vị thế của công chúng ngày càng trở nên quan trọng trong môi trường báo chí truyền thông hiện đại.
Trong vòng quay biến thiên
Là bộ phận quan trọng của báo chí cách mạng Việt Nam, báo và tạp chí không chỉ là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân – cơ quan tuyên truyền giải thích vận động nhân dân thực hiện đường lối, chính sách, mà còn là định hướng chính trị, tư tưởng cho công chúng trước các sự kiện, vấn đề trong nước cũng như quốc tế. Trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc, qua nhiều thập kỷ, báo chí từng bước phát triển vững mạnh, trở thành một bộ phận không thể tách rời của nền báo chí cách mạng Việt Nam.
Trong bối cảnh hiện nay, báo và tạp chí đang đứng trước những cơ hội thách thức mới. Những thành tựu về khoa học và công nghệ đã tạo tiền đề để những người làm báo chí, truyền thông có trong tay những công nghệ tiên tiến nhất để thực hiện những chương trình, ấn phẩm hay, hấp dẫn, hiệu quả hơn rất nhiều so với công nghệ truyền thống. Có thể thấy, kỹ thuật số đã góp phần quan trọng để thúc đẩy các loại hình báo chí, truyền thông từ kỷ nguyên in ấn bước sang kỷ nguyên kỹ thuật số.
Trước những tác động mạnh mẽ của công nghệ truyền thông, và sự thay đổi về nhu cầu, tâm lý của công chúng, đặt ra cho những người làm báo nói chung, nhất là những người đang công tác tại các cơ quan báo và tạp chí nhiều thách thức chưa từng có. Trong môi trường truyền thông hội tụ, các cơ quan báo chí sẽ vận động, phát triển theo hướng nào và những người làm báo tại các cơ quan báo chí in cần phải làm gì để đón bắt, thích ứng với sự vận động, phát triển có tính quy luật đó? Thực tế cho thấy, thời gian qua một vài cơ quan báo và tạp chí ở nước ta đã tìm cách thích ứng với xu thế truyền thông đa phương tiện và bước đầu gặt hái được nhiều thành công nhất định. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, chưa có nhiều tòa soạn báo in và tạp chí xây dựng được mô hình tổ chức hoạt động báo chí phù hợp đạt hiệu quả cao nhất. Những giải pháp ban đầu mới chỉ dừng lại ở việc các cơ quan báo chí về cơ bản đều có các phiên bản điện tử của báo in hoặc tạp chí điện tử. Một vài cơ quan báo chí chưa thực sự hiểu đúng về xu thế hội tụ truyền thông – đa phương tiện. Vậy, tương lai của báo in và tạp chí ra sao, đây là bài toán rất cần lời giải.
Xây dựng và phát triển báo chí in trong môi trường truyền thông hiện đại
Quan niệm về web first (Đưa tin trên web trước)
Kể từ khi tờ báo điện tử đầu tiên trên thế giới xuất hiện (1995), chủ đề thu hút nhiều người quan tâm nhất đó là liệu báo in có bị khai tử và làm thế nào để báo in và website có thể cùng “chung sống hòa bình” trong tòa soạn, từ đó ra đời nhiều lý thuyết về báo chí hiện đại. Ở giai đoạn đầu, những tòa soạn xuất thân từ cơ quan báo chí truyền thông như báo in, tạp chí hay phát thanh – truyền hình, lãnh đạo tòa soạn vẫn coi trọng “đứa con đẻ” của mình hơn, website chỉ là “cánh tay nối dài” của cơ quan báo chí, về cơ bản chưa có sự thay đổi nhiều về cơ cấu tổ chức cũng như kỹ năng tác nghiệp trong tòa soạn. Tuy nhiên, sau khi xuất hiện hàng loạt tờ báo điện tử theo đúng tên gọi của nó, quan niệm làm báo hiện đại đã có sự thay đổi rõ rệt. Từ khái niệm “web first” ưu tiên cho web trước đến mobile first đã xuất hiện. Điều đó, đồng nghĩa với việc sự thay đổi lớn trong tác nghiệp của nhà báo đã trở nên rõ nét. Tuy nhiên, hiện nay vấn đề ưu tiên cho web trước vẫn chưa trở nên phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt là những tờ báo in và tạp chí truyền thống đang níu kéo nguồn quảng cáo lớn về phía mình. Vì vậy, ở chừng mực nào đó, một số cơ quan báo chí của Việt Nam đã và đang bị tụt hậu so với thế giới, khi mà nhiều tờ báo lớn đã chuyển sang thu hút công chúng đọc báo trên điện thoại di động. Thực chất, nếu xét về mặt lý luận và kỹ năng tác nghiệp của nhà báo, cần phải khẳng định rằng, sự chuyển đổi từ nhà báo “đa năng” sang tư duy mobile đã từng bước được hình thành.
Quan niệm về “đa nền tảng”
Có thể khẳng định, sự vận động và thay đổi mạnh mẽ của báo chí hiện đại đã tạo ra xu hướng báo chí đa nền tảng. Một cơ quan báo in hoặc tạp chí hiện nay không chỉ đơn thuần có các ấn phẩm in, các bản điện tử đều phải thiết kế cho các phiên bản đọc trên máy tính bảng hay điện thoại di động. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, hiện nay chúng ta có nhiều sản phẩm thông minh hơn, có thể giảm sức lao động của nhà báo, đồng thời nâng cao hiệu suất công việc cho tòa soạn. Không còn nghi ngờ gì nữa, sự vận động và phát triển của báo chí hiện đại đã và đang biến thiên không ngừng. Với tốc độ phát triển chóng mặt như hiện nay, nếu chúng ta không nhận thức kịp thời và có những hành xử phù hợp, những người làm báo hiện đại dễ bị rơi vào mê trận của lý luận và những vòng xoáy của thực tiễn trong thời đại kỷ nguyên số.
Sự tác động của truyền thông xã hội
Với sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, giờ đây truyền thông xã hội không phải là một sự lựa chọn của báo chí nữa, mà đã trở thành điều bắt buộc trong hoạt động tác nghiệp hàng ngày của nhiều cơ quan báo chí. Qua nhiều hội thảo, diễn đàn thảo luận, các nhà khoa học cũng như các nhà báo đều khẳng định “Các nhà báo hiện nay phải biết dùng mạng xã hội để khai thác thông tin, thẩm định thông tin và truyền phát thông tin” tuy nhiên, điều “khắc cốt ghi tâm”: mạng xã hội chỉ là kênh thu thập và kiểm chứng thông tin, không nên “chính thống hóa” thông tin trên mạng trở thành tác phẩm báo chí. Trong môi trường thông tin trên mạng xã hội đa chiều, khó kiểm chứng đúng – sai, nhà báo cần phải biết chọn lọc thông tin một cách hợp lý, đánh giá được những thông tin quan trọng có giá trị thực sự, tổ hợp và sắp xếp một cách lo-gic các thông tin “hổ lốn” ngổn ngang trên mạng, từ đó có những góc nhìn riêng biệt, cho ra đời các tác phẩm báo chí có giá trị đối với công chúng, giúp họ nắm và hiểu một cách chân thực, có hệ thống và sâu sắc những thực tồn trong xã hội.
Coi trọng tính tương tác
Trong môi trường thông tin đa chiều trên mạng Internet, báo in và tạp chí có thể tận dụng các diễn đàn tương tác mạng xã hội, mạnh dạn “tiến quân” vào môi trường Internet di động, không ngừng đổi mới, sáng tạo ra các sản phẩm và dịch vụ truyền thông chất lượng cao thích hợp với thời đại truyền thông mới, xây dựng thương hiệu, coi trọng dịch vụ, tăng cường sự tương tác với công chúng, đặc biệt là việc thu thập ý kiến phải hồi của công chúng trên mạng… Đồng thời cần đề cao tính tương tác giữa tòa soạn với tòa soạn, giữa phóng viên và biên tập viên để phát triển nội dung cho tòa soạn.
Báo in đã có hơn 400 năm lịch sử, mỗi cuộc cải cách của ngành báo chí đều diễn ra theo xu thế phát triển của thời đại. Trong thời đại hiện nay, công nghệ thông tin, công nghệ số hóa phát triển như vũ bão, các phương tiện truyền thông và mô hình truyền thông trước kia đã không còn thích hợp. Do đó, tương lai của báo in và tạp chí cần bám sát sự phát triển của thời đại, sáng tạo ra các sản phẩm và dịch vụ phù hợp với thời đại mới, đổi mới mô hình quản lý kinh doanh. Như thế báo in và tạp chí mới có được những bước phát triển mới và không bị “biến mất” như lời dự đoán của một số chuyên gia.
Theo PGS, TS Nguyễn Thành Lợi
CÔNG TY CỔ PHẦN TRUYỀN THÔNG THƯƠNG HIỆU VIỆT NAM VPGD: Tầng 15, Tòa Nhà HL Tower, Số 82 Duy Tân, P. Dịch Vọng Hậu, Q. Cầu Giấy, TP. Hà Nội. Phone: 039.272.6666 Tel: 024.6689.7777 / 024.6689.7777 E-Mail: info@brandcom.vn Văn Phòng HCM Tầng 12 Tòa Nhà ACB Tower, Đường CMT8, Phường 11, Quận 3, TP HCM Hotline: 0356.333.555 E-Mail: vphcm@brandcom.vn
